"WYCHOWAWCZA ROLA BIBLIOTEKARZA" W ciągu dziejów bibliotek ukształtowały się trzy typy bibliotekarzy. W starożytności i średniowieczu był to cerber zazdrośnie strzegący ksiąg- skar- bów, a w wieku XVII- XVIII pojawił się typ bibliotekarza-uczonego, który troszczył się o opracowanie zbiorów. I cerber, i uczony koncentrowali swą uwagę na książce. W drugiej połowie XIX wieku wraz z rozwojem bibliotekarstwa powszechnego, kształtuje się typ bibliotekarza- pedagoga- doradcy czytelnika, przewodnika po świecie książek, a czytelnik staje się głównym ośrodkiem jego zainteresowania. W bibliotece obsługującej kształcenie i wychowanie młodzieży, funkcja bibliotekarza jako nauczyciela i wychowawcy jest nadal aktualna. Wychowanie ma na celu wywołanie określonych zmian w osobowości wychowanków, kształcenie ich postaw, przekonań, poglądu na świat, stosunku do ludzi, systemu wartości i celu życia. Bibliotekarz w ramach swej działalności, realizuje wychowanie moralne, patriotyczne, społeczne, etyczne, zdrowotne, ekologiczne, fizyczne, umysłowe, a przede wszystkim wychowanie czytelnicze, mające na celu kształtowanie u wychowanków dyspozycji motywujących ich zachowania czytelnicze. W swej pracy wychowawczej, bibliotekarz powinien podmiotowo traktować wychowanków, wyzwalać w nich aktywność, ich własną inicjatywę w znajdowaniu potrzebnych im materiałów, w kreowaniu różnych form pracy z książką. Powinien również na każdego wychowanka oddziaływać indywidualnie, uwzględniając jego osobiste potrzeby, zainteresowania, poziom kultury czytelniczej, osiągnięcia i trudności, kłopoty w życiu osobistym. Bibliotekarz powinien być dla czytelnika partnerem, z życzliwością i serdecznością pomagać mu w rozwiązywaniu problemów z nauką, życiem osobistym, z zamiarami na przyszłość. Zasada ta wymaga dobrej znajomości zainteresowań uczniów, w celu umiejętnego doradzenia, podsunięcia odpowiednich książek, artykułów tak, by dostarczyły mu one satysfakcji poznania czegoś interesującego, pokonywania trudności w nauce, zaspokoje- nia różnych potrzeb. W ten sposób utwierdzamy przekonanie o pożytku czytania. Przygotowując zajęcia biblioteczne, winien troszczyć się o ich atrakcyjność, odwołując się do pomysłowości uczniów, proponując im różne formy ekspresji: słownej, wizualnej, teatralnej, audiowizualnej , plastycznej, muzycz-nej, pobudzanej literaturą i innymi środkami przekazu. Formy pracy cieszące się zainteresowaniem uczniów, powinien stosować w miarę systematycznie, np.: cykl dyskusji nad książkami, artykułami, filmami, połączonych np.: z grami dramowymi. Zyskują one wtedy krąg stałych odbiorców, a nawet pozyskują nowych uczestników. Bibliotekarz powinien stosować wszystkie formy pracy pedagogicznej do rozbudzania aktywności umysłowej, kształtowania twórczej postawy uczniów, rozwijania ich różnego rodzaju zdolności.. Metoda wychowania to sposób postępowania wychowawcy w celu wywarcia wpływu na postawy i postępowanie wychowanków. Heliodor Muszyński wyróżnia cztery podstawowe grupy metod wychowania:
- metody wpływu osobistego wychowawcy – polegają na:
- wysuwaniu sugestii, np. dotyczących ukierunkowywania zainteresowań czytelniczych powiązanych z zamiarami dalszego kształcenia się,
- perswazji, np.: dotyczącej jednostronnego zainteresowania mało wartościową literaturą,
- wyrażaniu aprobaty i dezaprobaty bezpośrednio po danym zachowaniu wychowanka, np.: pochwała częstych odwiedzin czytelni, za udział w przygotowaniu imprezy czytelniczej itp., a dezaprobata może dotyczyć hałaśliwego zachowania się w bibliotece, poplamienia książek,
- oddziaływaniu przykładem osobistym- bibliotekarz własną postawą i zachowaniem zjednuje sobie autorytet wychowanków, co może zachęcić do naśladowania go;
- metody wpływu sytuacyjnego- polegające na wykorzystaniu określonych sytuacji do oddziaływania wychowawczego:
- nagradzanie- wychowanek dostatecznie często nagradzany nabiera poczu- cia integracji, bezpieczeństwa, wiary we własne możliwości, co budzi chęć dalszych konstruktywnych wysiłków,
- karanie- stosuje się bardzo rzadko i w wyjątkowych wypadkach, ponieważ stosowanie tej metody przynosi szereg ujemnych następstw, jak: obłuda, brak zaangażowania, zahamowanie twórczej inicjatywy. By nie doprowa- dzić w konsekwencji do zahamowania rozwoju intelektualnego i społecz- no-moralnego wychowanka, należy karą posługiwać się po wyczerpaniu łagodniejszych metod: perswazji, czy dezaprobaty.
Karą może być ostrzeżenie, nagana, pozbawienie przywilejów, funkcji, czy nałożenie obowiązku rekompensaty materialnej, przydzielenie ról i funkcji społecznych- np.: redaktora gazetki bibliotecznej, asystenta na lekcji bibliotecznej itp. Lepiej jednak proponować wychowankom podjęcia się określonego zadania z własnej inicjatywy.
- ćwiczenie- powtarzanie przez wychowanka określonych czynności według z góry ustalonego porządku, co sprzyja wyćwiczeniu w wycho- wankach takich cech osobistych, jak: systematyczność, punktualność, poczucie odpowiedzialności za przyjęte zobowiązania, troska o księgo- zbiór, ład i porządek w bibliotece, pracowitość itp. Zadaniem biblioteka- rza jest wyjaśnienie celu i społecznego znaczenia pracy w bibliotece oraz opracowanie harmonogramu dyżurów i innych zajęć członków koła przy- jaciół biblioteki;
- metody wpływu społecznego- bibliotekarz celem wywarcia dodatniego wpływu na postawy czytelnicze, może wykorzystać środowisko ucznia: rodzinę, koło przyjaciół biblioteki, samorząd klasowy, organizacje młodzie- żowe, oczytanych czytelników. Te grupy mogą wywrzeć wpływ na odwie- dzenie biblioteki, terminowy zwrot książek, udział w pracy w bibliotece itp.;
- metoda kierowania samowychowaniem- można ją wykorzystywać w upow- szechnianiu osobowego wzorca kultury czytelniczej w następujących etapach
- idealizacja- przedstawienie, jakimi cechami powinien odznaczać się kultu- ralny czytelnik,
- samopoznanie- przy pomocy ankiety, czy testów swojego poziomu kul- tury czytelniczej,
- samoocena- ocena poziomu kultury czytelniczej na podstawie ustalonych wskaźników oceny, np. aktywności czytelniczej, szybkości cichego czytania ze zrozumieniem i uświadomienie sobie braków,
- aspiracje perfekcjonistyczne- obudzenie chęci doskonalenia siebie, swo- ich niedociągnięć,
- działanie- podjęcie konkretnych kroków dla osiągnięcia celu,
- samoocena- podsumowanie po pewnym czasie wyników pracy nad sobą.
Bibliografia:
- Ambroży J., Niektóre formy konwersacyjno- zabawowe w pracy pedago- gicznej z czytelnikiem w: "Biblioteka w szkole" 2002, nr 9 s.6-8.
- Andrzejewska J., Bibliotekarstwo szkolne. Teoria i praktyka, t. II, Warszawa 1996.
- Gwiazda A., Kozera M., Panuszewska B., Program wychowawczy biblioteki w: "Biblioteka w szkole" 2003, nr 2 s.1.
OPRACOWAŁA: SYLWIA MUCHOWSKA |